Su içmek, yemek yemek, yürümek, yazı yazmak, oturup kalkmak… Günlük en temel gereksinimimiz olan ve çarçabuk yapılan bu hareketler kimi bireyler için adeta imkansız hale gelebiliyor. Hastaların hayat kalitelerini önemli formda bozabilen ve etraflarına bağımlı hale gelmelerine neden olan bu sorunun ismi, ‘hareket bozukluğu! Hareketlerde yavaşlama, katılık ve titremenin ön planda olduğu Parkinson hastalığı, tekrar titremenin ön planda olduğu esansiyel tremor ile  istemsiz kasılmalarla seyreden distoni, hareket bozukluğuyla en sık seyreden hastalıkları oluşturuyor. Hastalar, sağlıklı insanların günlük hayatlarının bir kesimi olarak çok rahat yapabildikleri yürüme, koşma ve elleri çeşitli işlerin gerçekleştirilmesi için kullanma üzere temel fonksiyonları vakit ilerledikçe daha da berbatlaşan bir formda yapamaz hale gelebiliyorlar. Hareket bozukluklarında ilaç tedavisinin yetersiz kalmaya başladığı ve/veya ilaca bağlı yan tesirlerin oluştuğu durumlarda, uygun hastalarda ‘beyin pili’ ön plana çıkıyor. Acıbadem Bakırköy Hastanesi Beyin ve Hudut Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Fatih Bayraklı,  günümüzde yaygın olarak kullanılan beyin pilinin hastaların günlük fonksiyonlarını tekrar olağana çok yakın formda yapabilmelerine imkan sağladığını belirterek, “Beyin pili elektrik akımı verilen bölgede beyin hücrelerindeki elektriksel aktiviteyi değiştirmeyi sağlayan bir metottur. Hareket bozukluğunun giderilmesi sayesinde hastaların hayat kaliteleri yükseliyor. Diğerlerine bağımlı olmaktan kurtulmaları hastaların psikolojilerini de olumlu istikamette etkiliyor” diyor. 

SORU: Beyin pili nedir?

Hareket bozukluğu hastalıklarının birden fazla, beyinde hareketin yapılmasını sağlayan bölgelerdeki hücrelerin yıkımı (dejenerasyonu) ve sonrasında bu hücrelerin ürettiği  ve hücreler ortası irtibatı sağlayan kimyasalların (nörotransmitter) düzensizliğinden yahut azalmasından kaynaklanıyor. Derin beyin stimülasyonu (DBS) yahut nöromodülasyon olarak da tanımlanan beyin pili, beynin istenilen bir bölgesine (hareketle ilgili bir çekirdek) elektrik uyarısı verilmesini sağlayan bir metot. Bu sistem bir pil, beyin dokusu içerisinde hedeflenen bölgeye yerleştirilen iki elektrot ve elektrotları pile bağlayan iki uzatma kablosundan oluşuyor. Hedeflenen beyin bölgesine elektrot yerleştirilerek o bölgeye elektrik uyarısı veriliyor. Pilin boyutları değişim göstermekle birlikte yaklaşık 6.5x5x15 milimetre ve 50-60 gram yükünde oluyor. Dışarıdan hastada yalnızca cerrahi kesilere ilişkin izler ve kabarıklıklar görülebiliyor. 

SORU: Hangi düzenekle tesir ediyor? 

Beyin pili hedeflenen beyin bölgesine elektrot yerleştirilerek o bölgeye elektrik uyarısı verilmesiyle çalışıyor. Hareket bozukluklarında; beynin hareketle bağlantılı bölgelerinde yer alan hücrelerde yıkım (dejenerasyon) oluyor. Bu yıkım, olağan hareketi ortaya koymak için o beyin bölgelerinin oluşturdukları elektriksel aktivitede değişim meydana getirerek, hareketlerin düzgün formda oluşması için gerekli olan senkronizasyonun oluşma sürecini bozuyor. Bu bölgelere elektrik sinyali veriliyor. Bozulan sinyal aktivitesinin tekrar olağana yaklaşmasıyla (aktifleştirilmesi yahut baskılanması sonucunda) hareketlerde düzelme sağlanıyor. 

SORU: Beyin pilinin ömrü nedir? 

Beyin pilinin ömrü yaklaşık 4-5 yıl olmakla birlikte, kullanım parametrelerine nazaran bu müddet artabiliyor yahut azalabiliyor. Distoni hastalarında pilin ömrü daha kısa olabiliyor. Prof. Dr. Fatih Bayraklı, “Bu müddetin akabinde kolay bir cerrahi süreçle eski pil kablolara müdahale edilmeden yenisiyle değiştirilebiliyor” diyor. Şarj edilebilen pillerde bu mühlet daha uzun. Lakin  şarj edilebilen pillerin kullanımına (her hafta kesinlikle şarj edilmeleri gibi) hasta ve hastaya bakım verenlerin yahut yardımcı olanların çok uygun ahenk göstermeleri gerekiyor. Çünkü şarj edilmesi unutulduğunda pil kapanıyor ve yenisiyle değişmesi gerekiyor. 

SORU: Ameliyat öncesinde hangi hazırlıklar yapılıyor? 

Beyin pili cerrahisi öncesinde, elektrotun yerleştirileceği beyin bölgesini görmek için Beyin MR tetkiki yapılıyor. Bu MR tetkikleri üzerinde cerrah istenilen bölgeyle ilgili hedefleme çalışmasını yazılım üzerinde gerçekleştiriyor. Ameliyat günü hastanın başına lokal anestezi yahut gerekirse genel anestezi altında sert bir çerçeve takılıyor ve hasta beyin tomografisi tetkikine alınıyor. Tomografi ile MR tetkikleri yazılım aracılığıyla birleştiriyor ve amaç elektrotun hangi koordinatlarda ilerletileceğine yönelik sayısal pahalar elde ediliyor. Akabinde hasta operasyon odasına alınıyor ve cerrahi süreç başlıyor. 

SORU: Beyin pili ameliyatı nasıl yapılıyor? 

Beyin pili ameliyatı iki basamaklı gerçekleştiriliyor. Beyin ve Hudut Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Fatih Bayraklı,  “İlk etapta, bilhassa Parkinson ve esansiyel tremor hastalarıyla konuşa konuşa elektriksel ikazlardaki reaksiyonlarını değerlendiriyoruz” diyerek, ameliyat sürecini şöyle anlatıyor: “Beyin elektrotlarının istediğimiz bölgeye geldiğinin elektrofizyolojik olarak belirlenmesi, ameliyat öncesi MR üzerinde belirlediğimiz maksatta olduğumuzu gösteriyor. Bunlara ek olarak, cerrahi esnasında uyanık olan hastada gaye bulunduktan sonra ikaz verilerek yarar ve yan tesir profilinin çıkarılması, ameliyat sonrası pil ayarlamasının yapılmasını kolaylaştırıyor. Hastanın bulgularında düzelme görüldüğünde kalıcı elektrot yerleştiriliyor ve ameliyatın 2’inci etabına geçiliyor. Hasta genel anesteziye alınıyor ve pil sağ göğüs üzerinde köprücük kemiğinin 5-7 santim altına gelecek formda cilt altına yerleştiriliyor. Distoni hastalarında bu süreçlerin tamamı hastaların klinik durumlarından ötürü uyutularak yapılıyor”

SORU: Pil tedavisi herkese uygulanabilir mi? 

Hareket bozukluğu sorunu yaşayan her hastaya beyin pili ameliyatını uygulamak mümkün olmuyor. Bu sistemin hastaya yarar sağlayıp sağlamayacağı yahut hastanın bu türlü bir teşebbüse aday olup olmadığı detaylı klinik kıymetlendirme ve tetkikler sonrasında belirleniyor. 

SORU: Hastalar günlük ömürlerine ne vakit dönebiliyor?

Hastalar ameliyatın akabinde ekseriyetle iki gün sonra taburcu oluyorlar. Beyin pili parkinson ve esansiyel tremor hastalarında çoklukla 2 hafta sonra, distoni hastalarında ise çabucak açılıyor. Hastaların sonraki 2-3 aylık devirde ilaç ve pil ayarları yapılıyor. 

SORU: Nizamlı doktor denetimi neden değerli? 

Beyin pili prosedürü hastalığın nedenini tedavi etmiyor, yalnızca oluşan klinik bulgulara bir tahlil sunuyor. Prof. Dr. Fatih Bayraklı, bu nedenle beyin pilinin hastalığın ilerleyen fazlarında etkisiz kalabildiğini belirterek, “Ayrıca hastaların hayatları cerrahi öncesine nazaran daha güzel hale gelse de hareket bozukluğuna yol açan hastalıklar ilerledikleri için oluşabilecek ek yahut ek problemlerin farkına varılması gerekiyor. Münasebetiyle hastaların ameliyat sonrasında tabip denetimine ve tedavilerine kesinlikle devam etmeleri gerekiyor” diyor.  

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı